Historia zapamiętała Dioklecjana jako krwawego pogromcę chrześcijan. W ugruntowaniu tego wizerunku przez wieki pomagały liczne historie zapisane w żywotach świętych, gdzie cesarza odsądzano od czci i wiary. Jaka była prawda o jego czasach pewnie się już nie dowiemy.
Po tym jak pałac stał się zalążkiem dzisiejszego miasta Split w jego murach zaczęło się nie tylko rozwijać miasto, ale i chrześcijaństwo. Potwierdza to między innymi przemianowanie mauzoleum cesarskiego w chrześcijańską katedrę, w której są pochowani męczennicy z czasów panowania Dioklecjana, a także liczne małe kościółki, które z czasem straciły funkcje sakralną, a niektóre wręcz przestały istnieć. Dzisiaj skupimy się na kilku z nich dosłownie ukrytych wewnątrz pałacu.
Bezpośrednio nad Żelazną (lub zachodnią) bramą pałacu znajduje się świetnie zachowany kościółek, który pierwotnie poświęcony był św. Teodorowi, patronowi wojsk bizantyjskich, a od średniowiecza Matce Bożej z Dzwonnicy (chr. Gospa od Zvonika). Według kronik jest to jedna z najstarszych świątyń nie tylko w Splicie, ale i w całej Dalmacji. Do dziś zachowały się wczesno romańskie sklepienia krzyżowo-kopułowe oraz najstarsza w mieście dzwonnica.
Przyjmuje się, że powstała w XI wieku. Potwierdza to odnaleziony napis odnoszący się do jej fundatora o imieniu Furmin i jego dwóch małżonek. Kroniki tłumaczą jednak nieszczęśnika. W momencie fundacji dzwonnicy jedna z małżonek już nie żyła, ale w darowiźnie ujęto również majątek, który po sobie zostawiła. Z kościółka pochodzi również ikona Matki Bożej wykonana pod koniec XIII wieku przez nieznanego autora. Jest obecnie przechowywana w skarbcu katedry św. Dujma.
Nad Złotą bramą (lub północną) w pałacu znajduje się maleńki kościółek pod wezwaniem św. Marcina (chr. Crkva sv. Martina) patrona żołnierzy, sukienników i krawców. Uważa się, że był również patronem fabryki sukna znajdującej się wewnątrz murów pałacu. Kościółek powstał na przełomie V/VI wieku w przerobionej i zaadoptowanej części wewnętrznego przejścia, w którym pierwotnie znajdował się mechanizm zwodzonej kraty zamykającej wejście do pałacu.
Pewnie ze względu na tę nietypową lokację ma nieco ponad 1 metr szerokości i uznawany jest za najmniejszy kościół w Splicie. Sklepienie, ołtarz w absydzie z wyrzeźbionym krzyżem oraz marmurowa przegroda ołtarzowa, jedyna w Dalmacji, która w całości zachowała swoją pierwotną funkcję, pochodzą najprawdopodobniej z XI wieku. Wiadomo również, że kościół posiadał wieżę podobną do zachowanej na kościele św. Teodora.
Według kronik nad Srebrną bramą (lub wschodnią) istniały dwa kościółki: św. Apolinarego i św. Leonarda. O kościele św. Leonarda niewiele wiadomo. Kościół poświęcony Apolinaremu powstał w VI wieku w wyniku przebudowy fragmentu chodnika dla strażników pałacu. W baroku przebudowano go w kościół Dobrej Śmierci, zwany przez mieszkańców Duszyczka (chr. Dušica). Ten jednak uległ całkowitemu zniszczeniu w 1944 roku w wyniku bombardowań alianckich.
#ChorwacjaSladamiHistorii
Artykuł pierwotnie został opublikowany w portalu Globtroter.info w dniu 14 marca 2022 dzięki uprzejmości redaktora Cezarego Rudzińskiego
